Przeciwdziałanie i zwalczanie dezinformacji są ważnymi wyzwaniami w dzisiejszym społeczeństwie informacyjnym. Warto być świadomym tego, że obecnie każdy z nas jest narażony na manipulacje i kontakt z fake newsami[1]. Eksperci badający współczesne media są zgodni, że całkowite wyeliminowanie dezinformacji z infosfery[2] nie jest możliwe. Jednak możemy zminimalizować jej wpływ zarówno na nas jako jednostki, jak i na życie społeczne. Aby to osiągnąć potrzebne jest połączenie wysiłków różnych podmiotów, w tym instytucji państwowych, mediów, organizacji społecznych, platform internetowych oraz indywidualnych użytkowników.
Ważne jest także, by wszystkie podejmowane w tym celu działania były zgodne z zasadami demokracji, praworządności i poszanowania wolności słowa.
Przeciwdziałanie dezinformacji na poziomie państwowym
Państwo może odegrać kluczową rolę w przeciwdziałaniu dezinformacji, przede wszystkim przez wprowadzenie odpowiednich polityk i działań, np. w zakresie prawodawstwa, współpracy z platformami społecznościowymi, czy promowaniu edukacji medialnej i wspieraniu fact-checkingu[3], a także tworzenia warunków do funkcjonowania obiektywnego i rzetelnego dziennikarstwa.
Prawodawstwo dotyczące dezinformacji
Pierwszym krokiem, które mogą podjąć władze w przeciwdziałaniu dezinformacji, jest wprowadzenie odpowiednich ustaw i regulacji, które określają definicje zjawiska oraz nakładają kary za rozpowszechnianie zmanipulowanych, wprowadzających w błąd treści, a także określają odpowiedzialność platform internetowych za promowanie fałszywych informacji. Powinno przy tym zadbać o zachowanie równowagi między ograniczaniem wpływu dezinformacji a poszanowaniem wolności słowa i prasy.
Współpraca z platformami internetowymi
Instytucje państwowe mogą również współpracować z dużymi platformami internetowymi w celu identyfikacji, ograniczenia i usuwania fake newsów. Tworzenie wspólnych standardów i procedur pozwala na dbanie o jakość debaty publicznej i przeciwdziałanie dezinformacji.
Wspieranie fact-checkingu
Rządy powinny wspierać organizacje zajmujące się fact-checkingiem i badaniem dezinformacji. Przyznawanie grantów i dotacji takim organizacjom może pomóc w zwiększeniu dostępności rzetelnych informacji dla społeczeństwa.
Kampanie edukacyjne
Działania edukacyjne znacznie zwiększają świadomość obywateli na temat dezinformacji i jej wpływu na społeczeństwo. Umiejętność rozpoznawania fake newsów i reagowania na nie jest kluczowa dla ograniczenia ich rozprzestrzeniania.
Wspieranie niezależnych mediów
Instytucje państwowe powinny wspierać niezależne media i dziennikarzy, którzy stosują się do standardów i dostarczają wiarygodnych informacji. Dbanie o jakość mediów publicznych oraz organizacji dziennikarskich może zwiększyć dostępność sprawdzonych źródeł informacji dla obywateli.
Badania i analizy
Instytucje państwowe powinny prowadzić badania i analizy dotyczące dezinformacji, aby lepiej zrozumieć jej źródła, mechanizmy rozprzestrzeniania i wpływ na społeczeństwo. Wiedza ta może pomóc w dostosowaniu strategii przeciwdziałania dezinformacji.
Edukacja medialna
Warto inwestować w edukację medialną i cyfrową, aby zwiększyć naszą świadomość na temat dezinformacji i jej wpływu. Wszyscy powinniśmy uczyć się, jak rozpoznawać zmanipulowane treści, weryfikować źródła informacji i korzystać z rzetelnych mediów.
Współpraca międzynarodowa
Dezinformacja często przekracza granice państw, dlatego ważne jest podejmowanie wspólnych działań na arenie międzynarodowej. Współpraca między krajami może obejmować wymianę informacji, doświadczeń i najlepszych praktyk w zakresie przeciwdziałania dezinformacji.
Transparentność działań państwa
Ważne jest, aby działania podejmowane przez państwo w celu zwalczania dezinformacji były transparentne i odpowiednio uzasadnione. Dobrze, żeby obywatele mieli zaufanie do działań rządu w tej dziedzinie.
Poziom społeczny
Odpowiedzialne dzielenie się treściami
Jako społeczeństwo również możemy wiele zdziałać, by chronić się przez dezinformacją. Przede wszystkim dzielmy się informacjami odpowiedzialnie: przed udostępnieniem treści w internecie zastanówmy się, czy na pewno jest wiarygodna. Nie przyczyniajmy się do rozprzestrzeniania fałszywych wiadomości poprzez nieświadome dzielenie się przekazami, które wywołują w nas duże emocje.
Raportowanie dezinformacji
Gdy natrafimy na dezinformację w mediach społecznościowych, warto ją zgłosić za pośrednictwem narzędzi, które te platformy udostępniają, lub organizacjom zajmującym się fact-checkingiem. To może pomóc w usunięciu fałszywych informacji z sieci.
Wspieranie wiarygodnych mediów
Udzielajmy wsparcia mediom, które stosują rzetelne standardy dziennikarskie i dostarczają wiarygodnych informacji. Subskrybujmy wiarygodne źródła informacji, wspierajmy dziennikarstwo niezależne i jakościowe treści.
Rola społeczności lokalnych
Wspólnoty lokalne mogą współpracować w walce z dezinformacją dzieląc się rzetelnymi informacjami i organizując edukacyjne wydarzenia na temat jej rozpoznawania.
Współpracujmy z organizacjami społecznymi, które zajmują się walką z dezinformacją i promują rzetelne informacje.
Jeśli jesteśmy pewni, że dana treść jest prawdziwa, możemy ją udostępnić w swoich kanałach społecznościowych lub za pośrednictwem innych mediów. Jeśli jednak nie mamy pewności, powstrzymajmy się od przekazywania jej dalej.
Poziom indywidualnego użytkownika sieci
Świadome korzystanie z mediów społecznościowych
Podstawową zasadą korzystania z mediów społecznościowych jest zachowanie krytycznej postawy wobec treści, które z nich pochodzą. Pamiętajmy o sprawdzaniu źródeł i weryfikowaniu informacji przed podzieleniem się nimi z naszym otoczeniem. Unikajmy też podawania osobistych danych użytkownikom, których znamy jedynie przez sieć.
Krytyczne myślenie
Pamiętajmy, że umiejętności krytycznego myślenia i analizy treści można stale rozwijać. Zamiast bezrefleksyjnie akceptować to, co czytamy czy widzimy, zastanówmy się, czy informacje są logiczne, mają solidne źródło i zostały potwierdzone przez wiarygodne media lub dziennikarzy. Jednym z najlepszych sposobów na doskonalenie umiejętności krytycznego myślenia jest czytanie książek. Najbardziej efektywne będą tych autorów, z którymi nie zgadzamy się światopoglądowo. Wychodzenie poza swoją bańkę informacyjną pozwala nam dostrzegać inne perspektywy i poglądy, a także zauważać luki i nieścisłości w opiniach.
Weryfikacja faktów
Zanim podzielimy się jakąkolwiek informacją w internecie, sprawdźmy jej wiarygodność. Skorzystajmy z narzędzi do weryfikacji faktów i źródeł, które pomogą nam w potwierdzeniu lub zdementowaniu danej treści przed jej dalszym rozpowszechnianiem. Jeśli mamy trudność w samodzielnym zweryfikowaniu danej informacji, sprawdźmy, czy została ona potwierdzona przez oficjalne strony internetowe instytucji czy fact-checkerów.
[1] Fake news – „zabieg manipulowania faktami, chętnie stosowany jest przez dziennikarzy, których celem, podczas przygotowywania publikacji, jest jak największe zainteresowanie tematem, a nie jego zgodność z rzeczywistością”. Źródło: https://sjp.pwn.pl/ [dostęp: 30.08.2023 r.]
[2] Infosfera – środowisko informacyjne człowieka obejmujące te rodzaje informacji, które są mu dostępne za pośrednictwem centrów wyższej działalności nerwowej. zob. również antropoinfosfera. Źródło: Kulikowski, J. (1978). Człowiek i infosfera [w:] „Problemy” nr 3(384), 1978.
[3] Fact-checking – proces polegający na weryfikacji przekazów medialnych, oparty na sprawdzaniu wiarygodnych źródeł, docieraniu do badań, statystyk, dokumentów. Źródło: https://cyberpolicy.nask.pl/czym-jest-fact-checking-zarys-inicjatyw-na-swiecie-i-w-polsce/ [dostęp: 30.08.2023 r.]
Źródła:
- https://www.nask.pl/pl/wlaczweryfikacje/kodeks-dobrych-praktyk/4991,Kodeks-Dobrych-Praktyk.html
- Legucka Agnieszka, Kupiecki Robert (red.) Disinformation and the Resilience of Democratic Societies. Warszawa: PISM, 2023. [dostęp online: https://www.pism.pl/publikacje/disinformation-and-the-resilience-of-democratic-societies]
- Kahneman Daniel, Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym, przeł. P. Szymczak, Poznań, 2012.
